Hvað er fæðuofnæmi og fæðuóþol

Þegar fólki verður illt af mat er það í fæstum tilfellum vegna fæðuofnæmis eða fæðuóþols. Það koma alltaf tímabil þegar meltingarfærin eru viðkvæmari en ella fyrir efnainnihaldi fæðunnar. Viðbrögð líkamans verða þá oft þemba, ógleði eða niðurgangur, en sjaldnast er þetta vegna ofnæmisviðbragða.

Hvað er fæðuofnæmi?

Það kallast fæðuofnæmi þegar líkaminn hefur myndað mótefni gegn ákveðnum efnasamböndum í fæðunni, s.s. gegn mjólkurpróteinum. Einkenni fæðuofnæmis geta komið í ljós allt frá nokkrum mínútum og allt að 2-3 klukkustundum eftir að fæðunnar er neytt. Greining fæðuofnæmis byggist fyrst og fremst á sögu um ofnæmisviðbrögð. Til eru próf til að kanna hvort um fæðuofnæmi er að ræða en þau eru flest óáreiðanleg. Með blóðprófum eða svokölluðum "prick-test"-prófum er yfirleitt hægt að finna þau mótefni sem líkaminn hefur myndað og þannig finna þær fæðutegundir sem einstaklingurinn gæti haft ofnæmi fyrir. Til að vera fullviss um að fæðuofnæmi sé orsökin þarf þó oftast að gera tilraunir með mataræði eða prófa viðkomandi fæðutegund á sjúklingnum.

Hvað er fæðuóþol?

Fæðuóþol er samheiti yfir ofnæmislík einkenni sem ekki finnst orsök fyrir en talin eru tengjast fæðunni. Fólk með óþol hefur einkenni fæðuofnæmis en blóðpróf og önnur próf sýna ekki að líkaminn hafi myndað mótefni gegn viðkomandi fæðu. Það er ljóst að oft er erfitt að greina á milli fæðuóþols og fæðuofnæmis og áður en ráðist er í umfangsmiklar rannsóknir eða fæðuþolsprófanir er ráðlegt að útiloka aðrar hugsanlegar orsakir. Ekki er rétt að breyta mataræði eða útiloka vissa fæðuflokka nema í samráði við lækni

Hver eru einkennin?

Helstu einkenni fæðuofnæmis eða fæðuóþols eru frá meltingarvegi, s.s. uppköst eða niðurgangur. Þetta á einkum við um yngri börn. Kláði og útbrot í munni og koki gerir stöku sinnum vart við sig. Ýmsir telja að barnaexem versni við neyslu vissra fæðutegunda. Hiti og hitaútbrot t.d. í andliti eru oft rakin til ofnæmis fyrir skeldýrum. Astmalík einkenni og einkenni sem koma fram í nefi og augum, lík frjóofnæmi, geta komið fyrir, einkum hjá börnum og tengjast stundum óþoli eða ofnæmi fyrir einstökum fæðutegundum. Sumar rannsóknir hafa einnig sýnt samband milli mígrenis og fæðuofnæmis eða óþols.

Hvað er til ráða?

Því miður er ekki til nein lyfjameðferð við fæðuofnæmi. Eina ráðið sem dugar er að forðast algjörlega þær fæðutegundir sem sannanlega valda ofnæmi. Þó verður örugg greining á fæðuofnæmi að liggja fyrir áður en fólk útilokar einstakar fæðutegundir úr mataræði sínu.

Hafir þú fengið hastarleg og jafnvel lífshættuleg ofnæmisviðbrögð vegna fæðuofnæmis getur læknir ráðlagt þér að hafa ávallt með þér adrenalín-sprautu, sem notuð er í bráðatilfellum. Slíkt er þó afar sjaldgæft og einungis gert skv læknisráði.